Առանձին ուսումնասիրության արժանի է Հրազդանի հունի երևանյան հատվածը: Քաղաքի տարբեր ճանապարհներ միանգամից մի քանի րոպեում տանում են դեպի գետի կիրճը, որտեղ կարծես քաղաքի անմիջապես հարևանությամբ բոլորովին այլ աշխարհ է բացվում:
Երբ ուսումնասիրում ենք աշխարհի մի շարք բնակավայրերի առաջացման ու զարգացման պատմությունը, ապա արձանագրում ենք, որ բազմաթիվ դեպքերում քաղաքները հիմնականում ձևավորվել են խոշոր գետերի ափերին, իսկ Երևանն էլ բացառություն չէ: Փորձեմ
ասածս հիմնավորել պատմական փաստերով. պատմական հետազոտություններն ու պեղումները
պարզել են, որ այս տարածաշրջանի հնագույն բնակատեղիներից մեկը՝ Շենգավիթ բնակավայրը,
որը որպես այդպիսին ձևավորվել է դեռևս մ. թ. ա. 6-4-րդ հազարամյակներում, գտնվել է
Երևանի հարավ-արևմտյան մասում՝ Հրազդան գետի ձախակողմյան ափին: Մի քանի հազարամյակ
հետո ևս Հրազդանի հունի այս հատվածը կրկին վերագտնում է իր պատմական արժեքը, քանի
որ գետից ոչ հեռու հիմնադրվում է նաև Էրեբունի ամրոցը, որի գոյության ստույգ
ժամանակագրությունը արտահայտում են Կարմիր բլուրում կատարված պեղումները:
Հիշտակման արժանի հաջորդ կառույցը՝ դեռևս 7-րդ դարից հիշատակվող Երևանի բերդն է,
որ մի քանի դար շարունակ կարևոր ռազմական,
ռազմավարական նշանակություն է ունեցել:
Թերևս այս շարքը կարելի է էլի ու էլի շարունակել, սակայն այսքանն էլ բավական է,
որպեսզի կատարենք հետևյալ պարզ եզրակացությունը, որ պատմական տարբեր ժամանակներում
առաջացած այս բնակավայրերի այս տարածքում հայտնվելու ու զարգանալու վրա անուրանալի
ազդեցություն է ունեցել մոտակայքով հոսող Հրազդանը:
Նորագույն պատմության շրջանում էլ գետը չի
կորցրել իր նշանակությունն ու մինչ օրս էլ էապես
նպաստել է իր ավազանում մի շարք հայտնի բնակավայրերի, ինչպես նաև միլիոնանոց Երևանի
առաջացմանը՝ անմիջապես նպաստելով նրա
զարգացմանը:
Երևանի և հարակից բնակավայրերի համար Հրազդան գետն ունի ոչ միայն ոռոգչական ու էներգետիկ նշանակություն, այլ նաև հանդիսանում է հսկայական, չօգտագործվող ռեկրեացիոն ռեսուրս, որի օգտագործումը պետք է դառնա նպատակակետ:
«Մեր քաղաքով հոսող գետը» նախագիծն ուղղված է Հրազդանի հունի երևանյան հատվածի մանրամասն ուսումասիրմանը, էկոլոգիական խնդիրների բարձրաձայնմանը, գետի հարակից տարածում մաքրման աշխատանքների իրականցմանը, ավազանում ապրողի ճանաչմանը:
Նախագծի ընթացքում նախօրոք մշակված կազմակերպելու ենք քայլարշավներ, որոնք հնարավորություն կտան ավելի մանրամասն ուսումնասիրել գետն ու ամենինչ տեսնել սեփական աչքերով:
Ուսումնական ճամփորդությունների հիմնական ուղղությունները:
Գետի հունին հակառակ՝ Արգավանդ գյուղից մինչև Բագրատունյանց փողոց: Երևանից դուրս գալուց հետո Արգավանդն առաջին բնակավայր է, որտեղով հոսում է Հրազդան գետը, այս աբողջ հատվածում, որը ձգվում է մոտ 4 կիլոմետր, անցնում
է Երևանի ամենահայտների երկու բլուրների՝ Կարմիր
բլուրի ու Եռաբլուրի միջև՝ անընդհատ դիտակետում պահելով ինչպես Հրազդան գետն,
այնպես էլ նրան զուգահեռ հոսող արհեստական ջրանցքները: Հունի այս հատվածը հարուստ
է սառած լավային հոսքերից առաձացած ոչ խոշոր ժայռերով, որոնք ավելի հայտնի են
«քարերի սիմֆոնիա» անվանմամբ:
Արգավանդից մինչ Բագրատունյաց փողոց
քայլելողին չեն կարող խիստ հակասական զգացողություններ չպատել, քանի որ ականատես
ենք լինում մարդու և բնության հարաբերությունների տարբեր դրսևորումների, մի կողմից
կանաչած ու ծաղկող այգիներ ու գետի ջրում լողացող ընտանի թռչունները են, մյուս
կողմից՝ անհասկանալի արգելքներ ու պատնեշներ, ինչպես նաև լքված ու կիսավեր
շինություններ: Գետը այս հատվածում բավականին վարար է՝ մանավանդ գարնան ամիսներին,
ու հենց այդ հանգամանքով է պայմանավորված, որ տեղ-տեղ շատ են կենցաղային աղբի մնացորդները,
որոնք այդքան աղավաղում են տեսարանը: Այս հատվածի վերջնամասում կարող ենք ականատես
լինել երկու աներևակայելի տեսարանի, նախ՝ փոքր-ինչ բարձունքում հայտնվելով նկատվում
են օձաձև ձգվող գետի գալարներն ու հրազդանյան այգեստանները, և, իհարկե, երևում է,
թե ինչպես են մարդիկ դեռևս մի քանի դար առաջ գործող եղանակով ջուր մղում գետից:
 |
|
Երևանյան լճի հատված: Երևանյան լիճը Հրազդան գետի
վրա կառուցված հսկայական ջրամբար է, որը կառուցվել է այստեղ գոյություն ունեցած
բնակավայրի՝ Նոր Կողբ գյուղի տարածքում: Չնայած որ ջրամբարի կառուցումն ուղղաված
էր գետի հոսքը կարգավորելուն, ու հիմնական նպատակը չոր ժամանակահատվածում ոռոգում
կազմակերպելն էր, ջրամբարը պետք է ունենար նաև ռեկրեացիոն նշանակություն:
Երևանյան լճի հատված կարելի մուտք գործել մի քանի ճանապարհով՝ քայլարշավ
կազմակերպելով ինչպես գետի աջ, այնպես էլ ձախ ափին: Գետի այս հատվածում մշակող
այգիները շատ քիչ են, դրանք ի հայտ են գալիս հունով մի փոքր ավելի վեր շարժվելուց
հետո: Չնայած որ ջրամբարի հատվածը բնակավայերի անմիջապես հարևանությամբ չէ, սակայն
էկոլոգիական խնդիրները այս հավածում ավելի քան արտահայտիչ են: Նախ և առաջ լճի
բոլոր հատվածներում հսկայական են ամենատարբեր թափոնները, որոնց միայն մի մասն է
երևում ջրի երեսին: Բացի այդ պարբերաբար բարձրացնելով ու իջեցնելով ջրամբարի
մակարդակը՝ (դա կատարվում է գետի հոսքը կարգավորելու համար, ամռանն ավելի շատ ջուր
է բաց թողնվում, գարնանը՝ կուտակվում) նպաստում ենք լճի տարածքում ցամաքային
բույսերի զարգացմանը՝ հանգեցնելով
ճահճացման երևույթի:
Երևանյան լճի հատվածում շատ սուր են էկոլոգիական խնդիրները, սակայն հսկայական է
այն պոտենցալիալը, որը կարող էր ծառայել երևանցիների հանգիստը կազմակերպելու,
ջրամբարի բարիքներից օգտվելու համար:
Հրազդան մարզադաշտից մինչև Երևան մտնող հատված: Նախորդ
նշված ուղղությունների համեմատ այս ճանապարհը բավականին երկար է ու ձգվում է ավելի
քան 8 կիլոմետր, սակայն այս հատվածն էլ ունի իր յուրահատկությունները, որոնց չէինք
հանդիպում նախորդ հատվածներում: Նախ և առաջ նշված ճանապարհով անցնելիս նկատում
ենք, որ այն բավականին յուրացված է, ու
առկա են ամենատարբեր շինություններ: Գետի հունի այս հատվածը քիչ թե շատ օգտագործվում
է երևանցիների հանգիստը կազմակերպելու համար, մանավանդ, որ այս հատվածում գործում
է Մանկական երկաթուղին, սակայն դա էլ չէ կարելի համարել պոնենցիալի լիարժեք և ճիշտ
օգտագործում:
Որքան հունով շարժվում ենք վեր, այնքան
ավելի սակավ են դառնում այգիները, քանի որ այս հատվածում ժայռերն ավելի զառիթափ են
դառնում: Դեպի հունն ի վեր շարժվելիս նաև նկատելի է դառնում, թե ինչպես է գետն
ավելի սակավաջուր դառնում: Ճամփորդության վերջում ականատես ենք լինում նաև, թե
ինչպես են միմյանց խառնվում Հրազդան գետի ու Քանաքեռի ՀԷԿ-ի ջրերը, որից մի փոքր
էլ վեր Հրազդանն ընդամենը մի փոքրիկ առվակ է հիշեցնում:
