Հող: Հողի նշանակությունը

Հողը Երկրի կեղևի՝ բերրիությամբ օժտված մակերեսի փուխր շերտն է, որն առաջացել է լեռնային ապարներից՝ ֆիզիկական, քիմիական և կենսաբանական պրոցեսների համատեղ գործունեության հետևանքով: Հողը կապող օղակ է հանդիսանում կենդանի օրգանիզմների ու անկենդան բնության միջև: Հողը այն միջավայրն է, որում փոխազդում են կենսոլորտի տարրերի մեծ մասը, ջուրը, օդը և կենդանի օրգանիզմները:

Հողը կազմված է մի քանի շերտերից, որոնք առաջանում են մայրական լեռնային ապարների, կլիմայի, բույսերի և կենդանիների ու տեղանքի ռելիեֆի փոխազդեցության հետևանքով: Մակերեսային շերտը բնակեցված է կենդանիների, մանրէների, բույսերի բազմաթիվ տեսակներով և դրանց մնացորդներով, որոնք կազմում են հումուսի հիմքը: Հումուսը կայուն օրգանական նյութ է, որը պահպանվում է քայքայման հիմնական գործընթացների ավարտից հետո: Հողը կազմող տարրերը կարող են գտնվել երեք ֆիզիկական վիճակներում՝ պինդ, հեղուկ, գազային: Պինդ վիճակում գերակշռում են հանքային գոյացությունները և օրգանական նյութերը, այդ թվում և հումուսը: Հողի հեղուկ վիճակը, այսպես կոչված, հողային լուծույթը, կազմում է ջուրը՝ նրանում լուծված հանքային միացություններով, ինչպես նաև՝ գազերով: Ջրից զուրկ հողային տարածքներում գոյանում է <<հողային օդը>>, որն իր մեջ ներառում է զանազան գազեր:

Հողը կյանքի միջավայր է շատ օրգանիզմների համար: Հողում բնակվում են բազմաթիվ կենդանի օրգանիզմներ՝ բակտերիաներ, ջրիմուռներ, սնկեր, միաբջիջ կենդանիներ, որդեր, հոդվածոտանիներ ու մանր կաթնասուններ: Հողի բնական բերրիությունը ձևավորվում է շատ երկար ժամանակի ընթացքում և պահպանվում է այնքան, քանի դեռ բնակեցված է տարբեր կենդանի օրգանիզմներով, որոնք մասնակցում են հումուսի առաջացման գործընթացներին: Հողի բերրիության բարձրացման համար մեծ նշանակություն ունեն անձրևաորդերը: Հողի շերտի հզորությունը որոշվում է բույսերի արմատների թափանցման խորությամբ և փորող կենդանիների գործունեությանբ: Այն հասնում է մոտավորապես 1,5-2 մետրի:

Բացառպես մեծ է հողի՝ որպես սանիտարական պաշտպանիչ շերտի նշանակությունը: Այն հանդես է գալիս որպես հզոր բակտերիալ ֆիլտր ջրային լուծույթների մաքրման համար և օժտված է քիմիական միացությունները կապելու մեծ ընդունակությամբ: Հողի մաքրող դերը հիմնականում կախված է նրա ֆիզիկական ու քիմիական հատկություններից:

Հողը բարդ բնական համակարգ է, որտեղ կենդանի օրգանիզմների և այլ գործոնների ազդեցությամբ տեղի է ունենում բարդ օրգանական միացությունների առաջացում և քայքայում: Հանքային նյութերը բույսերի միջոցով կլանում են հողից, մտնում են նրանց օրգանական միացությունների կազմի մեջ, ապա՝ բուսակեր օրգանիզմների օրգանական նյութերի, իսկ հետո՝ միջատակեր և գիշատիչ կենդանիների: Բույսերի և կենդանիների մահից հետո օրգանական նյութերն անցնում են հողի մեջ: Հողային  մանրէները քայքայում են այդ օրգանական միացությունները, որոնք էլ բազմաթիվ բարդ և բազմաստիճան ռեակցիաների արդյունքում  վերածվում են բույսերի համար մարտչելի նյութերի:    

Չափազանց մեծ է հողի դերը մարդու կյանքում: Մարդիկ հողից են ստանում այն ամենը, ինչը անհրաժեշտ է իրենց կյանքի համար: Էներգիայի մոտավորապես 88%-ը, որը մարդն ստանում է սննդի հետ, տալիս են մշակվող հողերը, 10%-ը  ստանում են անտառներից, դաշտերից, արոտավայրերից և միայն 2%-ը՝ Համաշխարհային օվկիանոսից:

Հողը, ի տարբերություն մյուս բոլոր արտադրամիջոցների, ճիշտ օգտագործելու դեպքում ոճ միայն չի սպառվում, այլ ընդհակառակը՝ անընդհատ բարելավվում է, բարձրացնում բերրիությունը: 

Բնական պայմաններում 1սմ հաստությամբ բերրի հողի շետը ձևավորվում է 125-140 տարվա ընթացքում: Այդ գործընթացն էապես արագացավ մարդկային գործունեության և օպտիմալ ագրոտեխնիկայի կիրառման հետ: Բայց նույնիսկ այդ դեպում 1սմ  բերրի հողաշերտ ստանալու համար պահանջվում է ոչ պակաս քան 40 տարի:

Կարդալ ավելին

ՀՀ անտառները

ՀՀ անտառները
1988թ.-ի դրությամբ Հայաստանի անտառային ֆոնդը կազմում էր 484.1 հզ հա, զբաղեցնոլով ՀՀ տարածքի շուրջ 11.2%-ը, չնայած այն հանգամանքին, որ անտառային հողերը(լեռնաանտառային դարչնագույն և գորշ) զբաղեցնում են հողային ծածկույթի 22%-ը: Հանրապետության անտառային տարածքներում հանդիպում են 118 ցեղի և 54 ընտանիքի պատկանող 323 տեսակի ծառեր և թփեր, որոնցից անտառկազմող հիմնական տեսակներն են հաճարենին, կաղնին, բոխին և սոճին: Այս չորս տեսակները զբաղեցնում են Հայաստանի ամբողջ անտառածածկույթի 86.6%-ը:

Համաձայն 1993թ. կատարված անտառհաշվառման տվյալների, կաղնիները զբաղեցնում են 120 հազ հա (35.9%), հաճարենիները` 96.6 հազ. հա (28.9%), բոխիները` 55.1 հազ. հա (16.5%), սոճուտները 17.7 հազ. հա (5.3%):ՀՀ-ում անտառային գոտին տարածվում է 500-700մ մինչև 1900-2000մ բարձրություններում` հյուսիսային շրջաններում, և մինչև 2200-2400 մ` հարավում: Ընդ որում ՀՀ անտառային ֆոնդի հողերը տեղաբաշխված են խիստ անհավասարաչափ` առանձնացվում է անտառային երեք գոտի`  հյուսիսային (62%-ը), հարավային (36 %-ը) և կենտրոնական (2-%ը): Ներկայումս անատառային ֆոնդի հողերում անտառապատվածությունը կազմում է մոտ        72%: Դրանք անհավասարաչափ են բաշխված նաև ըստ մարզերի: Ամենանտառապատ մարզերն են համարվում Տավուշը (անտառային տարածքների մոտ 34%), Լոռին (անտառային տարածքների մոտ 30 %) և Սյունիք (անտառային տարածքների մոտ 16 %), Կոտայքը անտառային տարածքների մոտ 7 %):Հանրապետության անտառները տեղաբաշխված են խիստ անհամաչափ: Առաջին հերթին դրան նպաստում է Հայաստանի Հանրապետության չոր ցամաքային կլիման: Անտառային ծածկույթի տարածմքն ու զարգացման համար նպաստավոր են միայն չոր մերձարևադարձային ու չափավոր շոգ կլիմային տիպերը:   Չոր մերձարևադարձային տիպը բնորոշ է ՀՀ-ի հյուսիս-արևելյան և ծայր հարավային շրջաններիմինչև 800-900 մ բարձրություններին: Տարեկան տեղումների քանակը 300-350մմ է: Միջին հուլիսյան ջերմաստիճանը +24 - +26⁰ c է, միջին հունվարյանը՝ -1 - +1: Չափավոր շոգ կլիմայական տիպը տարածվում է ՀՀ-ի նույն հատվածների մինչև 1300մ բարձրությունները: Տարեկան տեղումների քանակը 500-600մմ է, միջին հուլիսյան ջերմաստիճանը +20 - +22⁰ c է, միջին հունվարյանը՝ -3, -4:Հյուսիսային շրջաններում անտառապատ տարածությունները զբաղեցնում են տարածքի 28%-ը: Այս հատվածում գերակշռող ծառատեսակներն են վրացական և արևելյան կաղնիները, ոչ շատ հաճախ հանդիպում է նաև սոճին:  ՀՀ հարավայինում հատվածում անառային տարածությունները զբաղեցնում են տարածքի 4%, որտեղ  բուսականության հիմնական տիպը հաճարենին է՝ կովկասյան հաճարենու գերակայությամբ, ոչ մեծ տարածում ունեն նաև վրացական կաղնին, հացենին, թխկին, բոխին, արջընկույզը, վայրի տանձենին, ալոճենին, հունական ընկուզենին:Հայաստանի անտառները ունեն հողապաշտպան, ջրապաշտպան և առողջապահական նշանակություն, բացի այդ հսկայական է նրանց միջավայրաստեղխ դերը, քանի որ ապրելու միջավայր են հանդիսանում մի շարք բույսերի ու կենդանիների համար: ՀՀ անտառային գոտիներում լայն տարածում ունեն սիրիական(գորշ) արջը, վարազը, հովազը, լուսանը, անտառակատուն, անտառամուկը, աքիսը, կզաքիսը, պարսկական սկյուռը: Թռչուններից տարածված են փայտփորիկը, անտառային աղավնին, կկուն, հոպոպը և այլն:    Շրջափակման, վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսների լրիվ բացակայության և դրա հետևանքով կատարված զանգվածային ծառահատումների հետևանքով զգալիորեն կրճատվել են ՀՀ անտառածածկ տարածությունները: Ընդամենը 20 տարում 484.1 հազ հա-ից հասնելով 334 հազ հա-ի:Հատկապես մեծ վնաս են կրել Սյունիքի, Տավուշի, Լոռու, Վայոց ձորի մարզերի անտառային զանգվածները և Երևանի, Գյումրու ու Վանաձորի կանաչ տնկարկները: Բնապահպանության նախարարության տվյալներով այդ ժամանակահատվածում հատվել է շուրջ 1.5 մլն ծառ: 

Եթե նկատի ունենանք, որ անտառների միջին տարիքը 90 տարի է, իսկ մատղածի բաժինը ընդամենը 6.5%, ապա Հայաստանի անտառային պաշարների վիճակը կարելի է գնահատել որպպես օրհասական: Անտառային կորուստները մասնակիորեն վերականգնվել են ի հաշիվ վերջին տարիներին իրակակացվող անտառատնկումների:Հատկապես տագնապալից է հանրապետության տարածքում կենսաբանական բազմազանության վիճակը: Դիտվում է բնական էկոհամակարգերում տեղ գտած բուսական ու կենդանական աշխարհի եզակի տեսակի անվերադարև կորուստ:Ծաղկահավաքը և դեղաբույսերի անվերահսկելի մթերումը հսկայական վնաս է հասցնում բույսերի հազվագյուտ, անհետացող և օգտակար տեսակներին: Աղքատանում են ֆլորան և ֆաունան հատկապես Խոսրովի, Շիկահողի արգելոցներում, Դիլիջանի ազգային պարկում: 

Կարդալ ավելին

Աֆրիկա

Կարդալ ավելին