Կլիմայի փոփոխության հետևանքները

 Գլոբալ մասշտաբով կլիմայի փոփոխության հետևանքները

Ջերմոցային գազերի կոնցենտրացիայի աճը բերեց բնական ջերմոցային

էֆեկտի ուժեղացմանը և Երկրի մակերևույթի տաքացմանը: Եթե ձեռք

չառնվեն ինչ- որ գործողություններ, ապա ընդամենը հաջորդ հարյուրամյակի

ընթացքում միջին գլոբալ ջերմաստիճանը կաճի 0.30C` յուրաքանչյուր տասն-

ամյակի ընթացքում: Տաքացումը, իր հերթին, կբերի բևեռային սառույցների

հալքի, և Համաշխարհային օվկիանոսի մակարդակի բարձրացման. մինչև

2030 թվականը նրա միջին մակարդակը կարող է բարձրանալ 20 սմ- ով, իսկ

XXI դարի վերջում` 65 սմ- ով:

Կանխատեսումների համաձայն ողջ աշխարհում սպասվում է տեղում-

ների մակարդակի բարձրացում, սակայն նմանատիպ գործընթացների

ճշտությունը տեղային մակարդակում անհամեմատ փոքր է: Հնարավոր է, որ

XXI դարի երկրորդ կեսում, ձմռանը մթնոլորտային տեղումների քանակը

բարձրանա հյուսիսային կիսագնդի միջին և բարձր գոտիներում, և Անտարկ-

տիկայում: Ինչ վերաբերում է արևադարձերին, ապա, համաձայն կառուցված

մոդելների, սպասվում է, որ տարածքների մի մասում կդիտվեն ավելի շատ

մթնոլորտային տեղումներ, քան մյուսներում: Ավստրալիայում, Կենտրոնա-

կան Ամերիկայում և Աֆրիկայի հարավային հատվածներում դիտվում է

տեղումների քանակի կայուն նվազման տենդենց ձմեռային սեզոնին:

Անձրևների և ձյան առավել մեծ քանակը տարվա ձմեռային սեզոնին`

բարձր լայնություններում, կբերի հողի խոնավացման մեծացմանը, սակայն

ավելի բարձր ջերմաստիճանները կարող են ամառային սեզոնին հողի խոնա-

վության կորստի պատճառ հանդիսանալ: Հողի խոնավության մակարդակի

լոկալ փոփոխությունները, անկասկած, շատ կարևոր են գյուղատնտեսության

համար, սակայն դրանց կանխատեսումը կլիմայական մոդելների օգնությամբ

շատ բարդ խնդիր է: Նույնիսկ հողի խոնավության գլոբալ փոփոխության

ուղղությունը ամառային ժամանակահատվածում մնում է անորոշ:

Էքստրեմալ եղանակային պայմանների հաճախականությունն ու ին-

տենսիվությունը հնարավոր է կփոխվեն: Ինչպես սպասվում է, տաք օրերի և

ջերմային ալիքների քանակը կավելանա գլոբալ միջին ջերմաստիճանի

բարձրացմանը զուգընթաց, ինչպես նաև կպակասի ցուրտ օրերի քանակը:

Կլիմատիկ մոդելները լավ ցույց են տալիս, որ էքստրեմալ եղանակային

պայմանները որոշ ռեգիոններում կհաճախանան և երաշտի հավանակա-

նությունը կոնտինենտալ շրջանններում կբարձրանա: Գոյություն ունեն նաև

փաստեր, որոնք վկայում են այն մասին, որ որոշ շրջաններում փոթորիկները

կարող են դառնալ ավելի ինտենսիվ. ինչը կապված է փոթորիկների ինտեն-

սիվության փոփոխությանը միջին լայնություններում` ապա մոդելները տա-

լիս են որոշ չափով հակասական կանխատեսումներ:

Չի կարելի բացառել կլիմայի արագ և անկանխատեսելի փոփոխություն-

ները: Սակայն XXI դարի ընթացքում քիչ հավանական է նմանատիպ առավել

կտրուկ փոփոխություն` անտարկտիկական սառցային վահանի քայքայում,

որը կբերի ծովի մակարդակի կատաստրոֆիկ բարձրացման: Գոյություն ունեն

փաստեր, որոնք վկայում են, որ օվկիանոսի շրջանառության փոփոխությունը

ռեգիոնալ մասշտաբում կլիմայի վրա զգալի ազդեցություն թողնելով (օրինակ`

Գոլֆստրիմ հոսանքի թուլացումը, որը “ջերմացնում է” Եվրոպան), կարող է

տեղի ունենալ միայն մի քանի տասնամյակ անց: Սակայն դեռևս հաստատված

չէ` կարող են արդյոք այդպիսի փոփոխություններ տեղի ունենալ, ջերմոցային

գազերով պայմանավորված տաքացման պատճառով: Գոլֆստրիմի թուլա-

ցումը ցույց տվող կլիմայական մոդելները, միևնույն է ենթադրում են, ողջ

Եվրոպայի մասշտաբներով, ապագա տաքացումներ:

Երկրի կլիման արդեն “համակերպվում է” ջերմոցայի գազերի նախկին

արտանետումներին: Կլիմայական համակարգը պիտի հարմարվի ջերմո-

ցային գազերի կոնցենտրացիային, որպեսզի պահպանի գլոբալ էներգետիկ

հաշվեկշիռը: Սա նշանակում է, որ կլիման փոխվել է և փոխվելու է, քանի դեռ

ջերմոցային գազերի մակարդակը շարունակելու է աճել: Այսօր գիտնա-

կանները համոզված են, որ անընդհատ համալրվող տվյալների հենքը

հաստատում է գլոբալ տաքացման ընդհանուր պատկերը, ինչպես նաև

կլիմայական համակարգի մյուս փոփոխությունները:

Չափումների հիման վրա ստացված տվյալները մատնանշում են XIX

դարի վերջից օդի միջին ջերմաստիճանի` 0.6 ± 0.2 0C բարձրացում: Այս դի-

տարկումների արդյունքները համընկնում են կլիմայի, մինչև այսօր,

տաքացման աստիճանի կանխատեսման համար օգտագործվող, հատկապես

աէրոզոլների սառեցնող էֆեկտը հաշվի առնող մոդելների հիման վրա

կատարված կանխատեսումների հետ: Հիմնական տաքացումը տեղի է ունեցել

1910-1940 թ.թ. և 1976 մինչ մեր օրերը: Հավանաբար, հյուսիսային կիսագնդում

(այն շրջաններում, որոնց համար գոյություն ունի տվյալների բավական

քանակ, որպեսզի կատարել նման վերլուծություն), տաքացման տեմպն ու

տևողությունը XX դարում եղել են առավել քան երբևէ` նախորդ 1000

տարիների ընթացքում: Բացի դրանից, փաստորեն, 1990-ականները եղել է

հազարամյակի ամենատաք տասնամյակը, իսկ 1998-ը` ամենատաք տարին:

Ծովի միջին մակարդակը բարձրացել է 10-20 սմ: Օվկիանոսի վերին

շերտերի տաքացման պատճառով ջուրն ընդլայնվում է և ծովի մակարդակը

բարձրանում է: Մոդելների հիման վրա կարելի էր ենթադրել, որ մինչև 0.60C

տաքացումը, իրոք, պիտի բերեր ծովի մակարդակի այսօրվա բարձրացմանը:

Սակայն այնպիսի պրոցեսներ ինչպիսիք են` ձյան և սառույցների հալքը

Գրենլանդիայում ու Անտարկտիկայում և հյուսիսային մայրցամաքների դան-

դաղ «ազատումը» բազմադարյան ծանր սառցապատումներից, որոնք մո-

դելավորման տեսակետից ավելի բարդ պրոցեսներ են, նույնպես էական դեր

են ունենում ծովի իրական և թվացյալ մակարդակների փոփոխության վրա:

1960-ական թվականների վերջից հյուսիսային կիսագնդի միջին և վերին

լայնություններում ձնածածկույթի հաստությունը կրճատվել է շուրջ 10%: Շատ

հավանական է, որ XX դարի ընթացքում, լճերի և գետերի սառցակալման

ժամանակահատվածը կրճատվել է մոտ երկու շաբաթով: Այդ ժամանակա-

հատվածի ընթացքում նահանջել են նաև ոչ բևեռային շրջանների գրեթե բոլոր

հայտնի սառցածածկույթները: Վերջին տասնամյակների ընթացքում Արկտի-

կայի սառցածածկույթի փռվածությունը տարվա ամառային և գարնանային

եղանակներին կրճատվել է 10-15%, իսկ սառցի հաստությունը ամռան վեր-

ջում և աշնան սկզբում փոքրացել է 40%:

Աշխարհի շատ շրջաններում դիտվում է թափվող տեղումների բարձր

մակարդակ: Յուրաքանչյուր տաս տարվա ընթացքում հյուսիսային կիսագնդի

մայրցամաքների շրջաններից շատերում, միջին և բարձր լայնություններում

դիտվում է տեղումների քանակի աճ 0.5-1%, որն ուղեկցվում է ամպածած-

կույթի 2%-անոց աճով: Ցամաքի արևադարձային շրջաններում` հյուսիսային

լայնության 100 և հարավային լայնության 100 միջև մթնոլորտային տեղումների

քանակը, ըստ երևույթին, նույնպես աճել է 0.2 - 0.3 %- ով: Մյուս կողմից` XX

դարի ընթացքում դիտվել է տեղումների մակարդակի նվազեցում հյուսիսային

կիսագնդի մերձարևադարձային շրջաններում, հյուսիսային 10-րդ և 30-րդ

զուգահեռականների միջև, մոտավորապես 0.3% յուրաքանչյուր տասնամյակի

ընթացքում: Բացի դրանից, Աֆրիկայի և Ասիայի որոշ հատվածներում

երաշտների հաճախականությունն ու ինտենսիվությունն աճում են: XX դարի

ընթացքում կլիմայի փոփոխությունը պայմանավորված է այն հետևանքներով,

որոնք սպասվում են ջերմոցային գազերի և աէրոզոլների կոնցենտրացիայի

աճի դեպքում: Տաքացման դիտվող տարածական օրինաչափությունները հա-

մապատասխանում են մոդելի հիման վրա կազմված կանխատեսումներին:

Օրինակ` Երկրագնդի մակերևույթի մոտ, ինչպես նաև օդերևութաբանական

զոնդերի և արբանյակների օգնությամբ կատարված չափումները ցույց են

տվել, որ այն ժամանակ երբ տաքանում է Երկրի մակերևույթը, ստրատոս-

ֆերան սառում է: Բացի դրանից, Երկրագնդի մթնոլորտը օվկիանոսների վրա

տաքանում է ավելի դանդաղ, քան մայրցամաքների վրա, հատկապես օվկիա-

նոսի այն հատվածներում, ուր օվկիանոսի մակերևույթային ջրաշերտերը

խառնվում են խորը շերտերի հետ, տարածելով ջերմությունը:

Այսպիսով, գոյություն ունեն նոր և համոզիչ ապացույցներ, որ վերջին 50

տարիների ընթացքում դիտված տաքացումը հիմնականում պայմանավորված

է եղել անտրոպոգեն գործոններով: