Ինքնակրթության իմ օրինակը

Ինքնակրթության իմ օրինակը կամ ինքնակրթությունը որպես հեղինակային կրթական ծարագիր իրականացնող ուսուցչի ուղեկից:

Թագավարակի  համաճարակային տարածմանը զուգահեռ անցումը դեպի  հեռավար կրթության թեև շատ երկար պատմություն չունի, սակայն արդեն իսկ ի հայտ են գալիս այն կազմակերպելու մի շարք առանձնահատկություններ, դասավանդողների համար ստեղծվում է մի նոր՝դեռևս բացահայտունմերի նախաշեմին գտվնող իրականություն: Թե ինչ բացահայտումներ են դրանք ու ինչպես հետագայում կօգտագործվեն, կարծում եմ մոտ ժամանակերում սպասվող վերլուծություններն ու հետազոտությունները կտան դրա պատասխանը:
Եթե հնարավոր է  ուսուցչի առջև դրված խնդիրները ամբողջացնել մեկ արտհայտությամբ, ապա այն կարելի դասավանդման պրոցեսի արդյունավետ կազմակերպում անվանել: Իհարկե արդյունավետությունը չափելու շատ տարբեր գործիքներ կան, մի մասը արդեն իսկ մշակված, մի մասը՝ չմշակված, երբենմ նաև իրար հակասող, սակայն մի իրողություն աներկբայ է դասվանման կազմակերպման արդյունավետությունը միանշանակ բարձրանում է դասավանդողի ծավալած ինքնակրթության արդյունքում:  Ընդ որում կրթության առցանց կազմակերպման ներկա փուլում  ինքնակրթության դերը առվել  է արժևորվում, քանի որ փոփխվել է կրթության կազմակերպման ձևը, փոխելով նաև ինքնակրթությանը ուղղված առաջնահերթությունները:

Յուրքանչյուր դասավանդողի համար, ելնելով իր մասնագիտությունից կարծում եմ, որ ինքնակրթությունը ունի իրա առաձնահատկությունները, սույն հոդվածով կփորձեմ ներկայացնել ինքնակրթության իմ մոտեցումը:

Իմ պատկերացմամբ ինքնակրթույթյունը ուսուցչի ինքազարգացմանը, ուսումնական նախագծերի կազմման ու իրականացմանը, դասապրոցեսի արդյունավետության բարձրացմանն ու մեդաիտեխնալագիական հմտությունների զարգացամանն ուղղաված միջոցառումների ամբողջությունն է: Եթե փորձենք  ամբողջական գործընթացը բաժանել ենթակետերի, ապա կարելի է աանձնացնել հետևյալ հիմնական ուղղությունները:

·       Տեղեկատվական բազայի հարստացում

·       Մեդաիատեխնոլոգիական գործիքների յուրացում ու կիրառում

·       Մեթոդաբանական խնդիրների լուծում

Նշեմ նաև, որ չնայած վերևում տրված պայմանական բաանման , շատ հաճախ ինքնակրթության ուղղությունները իրար հետ զուգակցվում ու փոխկապակցվում են:

Տեղակատվական բազային հարստացում: Այս ուղղությամբ կատարվող աշխատանքը տարբեր մասգիտություններ ունեցող դասավանդողների պարագայում կարող է տարբեր ձև և կարևորություն ունենալ, սակայն աշխարհագրություն և էկոլոգիա դասավանդելու համար խիստ անհրաժեշտ միջոցառում է, ելենելով դասանադվող առարկաների բնույթից:

Եվ աշխարհագրությունում և էկոլոգիայում շատ հաճախ գործ ենք ունենում ամենատարբեր վիճակագրական տվյալների հետ, որոնք խիստ անհրաժեշտ են վերլուծություններ կատարելու, ցուցանիշների տարածաժամանակային փոփխությունները համամատելու և տեղեկատվական բազան հարստացնելու համար: Նշեմ մասնավոր օրինակ. Աշխարհի տարբներ երկների բնակչությանը վերաբերող ցուցանիշների (բնակչության քանակ, բնակչության խտություն, ուրբանիզացման մակարդակ, բնակչության միջին տարիք, կյաքնի միջին տևողություն և այլն) շատ լավ ու անըդմեջ թարմացվող օրիանակ է բնակչության թվաքանակի առցանց հաշվիչը: Սույն կայքի տեղեկատվությունը իր հարուստ բովանդակությամբ, վերլուծական կանխատեսումներով ու բազմաբնույթ գծապատկերներով, ոչ միայն հասրցանում է ուսուցչի տեղեկատվական բազան այլ նաև հնարավորություն է ընձեռնում այն օգտագործել դասապրոցեսի ժամանակ: Մասնավորապես՝ 8-րդ դասարանցիների հետ աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններ ու պետություններ ուսումնասիրելու ժամանակ օգտագործվում են հենց այս տվյալները, իսկ կայքի առանձին ենթաբաժիների հղումներ տեղ են գտնում նաև ուսումնական փաթեթներում: 9-րդ դասարանցիների հեր իրականացված «Հայաստանի բնակչությունը» նախագծի համար սույն կայքը հանդիսացել է տվյալների հիմնական աղբյուրը:
Չնայած էկոլոգիան տեղակատվական աղբյուրները բազմաթիվ են ու հաճախ նաև օգտագրծվում են սոցիալական ցանցերը, սակայն կան մի քանի կայուն աղբյուրներ, որոնք արժանի են որպեսզի մշտապես գտնվեն դասավանդողի ուշադրության կիզակետում: Այդպիս կայքերի շարքում առաձնահատուկ կարևորություն ունի «էկոլուր» բնապահպանական, տեղեկատվական կայքը, որտեղից կարելի է անընդհատ թարմացվող տեղեկություն ստանալ: Բացի անընդհատ թարմացվող տեղեկությունից կայքի գլխավոր առավելություններից են վերլուծական բաժինների առկայությունն ու նյութերի խիստ համակարգվածությունը: Սույն կայքը նախագծեր իրականցնելու ժամանակ սովորողների համար հանդիսանում է շատ կարևոր աղբյուր, իսկ ինձ օգնել է «Էկոլոգիա» դասընթացի «Բնապահպանությունն ու բնօգտագործումն Հայաստանում» ենթաբաժնի նյութերը ստեղծելու ժամանակ:

Ելնելով մի մասնագիտությունից ու դասանանդվող առարկաների բնությից շատ հաճախ տեղեկատվական բազան լրացնելու համար օգտագործում են ոչ միայն տարբեր կայքեր այլ նաև քարտեզներ: Այդպիսի քարտեզերի ցանկից կցանկանայի առանձնացնել transparency.am կայքի Հայաստանի հանքերի թվային քարտեզը: Սույն քարտեզում տեղադրված են Հայսատանի տարածքում օրգող և հետազոտվող հանքերը՝ մանրամասն տեղեկատվությամբ: Այս գլխավոր քարտեզի առավելությունը ֆիլտրեր կիրառելու հնարավորությունը, ընդ որում հնարավորություն կա այն կիրառելու և ըստ առանձին հանքատեսակների և ըստ վարչատարածքային բաժանման: Սույն քարտեզի տեղեկատվություն պարբերաբար օգտագործվում է «Հայաստանի աշխարհագրություն» դասընթացի ու էկոլոգիական տարբեր նախագծերի իրականացման ժամանակ:

Մեդաիագործիքների յուրացում ու կիրառում: Այս ուղղությամբ տարվող ինքնակրթության աշխատանքները կարելի է բաժանել երկու ուղղության, հանընդհանուր օգտագործման մեդիագործիքներ և մասնագիտական մեդիագործիքներ:
Համընդհանուր օգտագրոծման մեդաիգործիքներին անրադառնալուց կցանակնայի միայն նշել, որ ելնելով կրթության կազմակերպման ձևի փոփոխությունից դրանք հաջողությամբ համալրվում են նորերով ու ամբողջական նկարագիրի վերաբերյալ դեռևս վաղ է որոշակի դատողություններ անել: Ինչ վերաբերում է մասնագիտըական ուղղվածությունից ելնելով մեդիագործիքների օգտագործմանը՝ այստեղ առանձնահատուկ կցանկանայի շեշտել թվային քարտեզով աշխատանքը: Սույն ծրագիրը հայտնաբեր եմ մի քանի տարի առաջ ու այն պարբերաբար օգտագործվում է ուսումնական պրոցեսների ժամանակ: Այս ծրագրը հիմնված շարժական քարտեզ վրա և ընդգրկում է ամբող աշխարը, բացի այդ ունի տարտեսակ քարտեզների հարուստ բազա: Ծրագրում օգտագործվող գործիքները հնարավորություն են տալիս քարտեզի վրա ավելացնել ցանկացած տեղեկություն (պատկերներ, նշաններ, հղումներ): Բացի ուսումանական պրոցեսում օգտագործվելուց, այն ունի նաև գործնական կիրառություն, քանի որ հնարավորություն է տալիս չափել ցանկացած հեռավորություն ու ցանկացած տարածքի մակերես (ճշտգրտությունը բավականին մեծ է՝ մոտ անթերի):
Մեդաիգործիքների շարքում վերջին ժամանակներս սկսում են նաև լայնօրեն օգտագործվել ամենատարբեր բջջային հավելվածներ, որոնց շարքում շատ կարևոր են այն հավելվածները, որոնք նպաստում են տեղանքում կողմորշվելուն:

Մեթոդաբանական խնդիրների լուծում: Թերևս այս ուղղությամբ տարվող աշխատանքը ևս պայմանականորեն կարելի է բաժանել երկու մասին՝ համընդհանուր և մասնագիտական մոտեցումներ: Համընդնաուր մոտեցուների մեջ իմ համար շատ կարևոր է նույն սովորողներին դասանադող այլ ուսուցիչների կարծիքն ու մոտեցումները, ինչպես նաև շատ օգտակար են դասանադողների մեթոդաբանական մշակումները, որոնք խնամքով հավաքագրված են «Դպիր» էլեկտրոնային ամսագրում:
Մասնագիտական մեթոդաբանությունը շատ հաճախ զուգացվում է տվյալ առարկային ուսումնասիրման մեթոդաբանության հետ, որը նաև հադիսանում է տվյալ առարկայի հիմնաքարը: Այս մասով թեև բազմաթիվ են գրական աղբյուրները՝ հիմնականում ոչ թվային, սակայն կցանկանաի առանձնացնել իմ կողմից կատարված «Աշխարհագրական մտքի զարգացումը հայակական միջավայրում» ուսումնասիրությանը, որտեղ անդրադարձ է կատարվում Ղևոնդ Ալիշանի «Քաղաքական աշխարհագրություն» և «Տեղագիրք Հայոց Մեծաց» աշխատություններին: