Ինքնակրթության
իմ օրինակը կամ ինքնակրթությունը որպես հեղինակային կրթական ծարագիր իրականացնող ուսուցչի
ուղեկից:
Թագավարակի համաճարակային
տարածմանը զուգահեռ անցումը դեպի հեռավար կրթության
թեև շատ երկար պատմություն չունի, սակայն արդեն իսկ ի հայտ են գալիս այն կազմակերպելու
մի շարք առանձնահատկություններ, դասավանդողների համար ստեղծվում է մի նոր՝դեռևս բացահայտունմերի
նախաշեմին գտվնող իրականություն: Թե ինչ բացահայտումներ են դրանք ու ինչպես հետագայում
կօգտագործվեն, կարծում եմ մոտ ժամանակերում սպասվող վերլուծություններն ու հետազոտությունները
կտան դրա պատասխանը:
Եթե հնարավոր է ուսուցչի առջև դրված խնդիրները
ամբողջացնել մեկ արտհայտությամբ, ապա այն կարելի դասավանդման պրոցեսի արդյունավետ կազմակերպում
անվանել: Իհարկե արդյունավետությունը չափելու շատ տարբեր գործիքներ կան, մի մասը արդեն
իսկ մշակված, մի մասը՝ չմշակված, երբենմ նաև իրար հակասող, սակայն մի իրողություն աներկբայ
է դասվանման կազմակերպման արդյունավետությունը միանշանակ բարձրանում է դասավանդողի
ծավալած ինքնակրթության արդյունքում: Ընդ որում
կրթության առցանց կազմակերպման ներկա փուլում ինքնակրթության դերը առվել է արժևորվում, քանի որ փոփխվել է կրթության կազմակերպման
ձևը, փոխելով նաև ինքնակրթությանը ուղղված առաջնահերթությունները:
Յուրքանչյուր դասավանդողի համար, ելնելով իր մասնագիտությունից
կարծում եմ, որ ինքնակրթությունը ունի իրա առաձնահատկությունները, սույն հոդվածով կփորձեմ
ներկայացնել ինքնակրթության իմ մոտեցումը:
Իմ պատկերացմամբ ինքնակրթույթյունը ուսուցչի ինքազարգացմանը, ուսումնական
նախագծերի կազմման ու իրականացմանը, դասապրոցեսի արդյունավետության բարձրացմանն ու
մեդաիտեխնալագիական հմտությունների զարգացամանն ուղղաված միջոցառումների ամբողջությունն
է: Եթե փորձենք ամբողջական գործընթացը բաժանել
ենթակետերի, ապա կարելի է աանձնացնել հետևյալ հիմնական ուղղությունները:
· Տեղեկատվական
բազայի հարստացում
· Մեդաիատեխնոլոգիական
գործիքների յուրացում ու կիրառում
· Մեթոդաբանական
խնդիրների լուծում
Նշեմ նաև, որ չնայած վերևում տրված պայմանական բաանման , շատ հաճախ
ինքնակրթության ուղղությունները իրար հետ զուգակցվում ու փոխկապակցվում են:
Տեղակատվական
բազային հարստացում: Այս ուղղությամբ կատարվող աշխատանքը տարբեր մասգիտություններ
ունեցող դասավանդողների պարագայում կարող է տարբեր ձև և կարևորություն ունենալ, սակայն
աշխարհագրություն և էկոլոգիա դասավանդելու համար խիստ անհրաժեշտ միջոցառում է, ելենելով
դասանադվող առարկաների բնույթից:
Եվ աշխարհագրությունում և էկոլոգիայում շատ հաճախ գործ ենք ունենում
ամենատարբեր վիճակագրական տվյալների հետ, որոնք խիստ անհրաժեշտ են վերլուծություններ
կատարելու, ցուցանիշների տարածաժամանակային փոփխությունները համամատելու և տեղեկատվական
բազան հարստացնելու համար: Նշեմ մասնավոր օրինակ. Աշխարհի տարբներ երկների բնակչությանը
վերաբերող ցուցանիշների (բնակչության քանակ, բնակչության խտություն, ուրբանիզացման
մակարդակ, բնակչության միջին տարիք, կյաքնի միջին տևողություն և այլն) շատ լավ ու անըդմեջ
թարմացվող օրիանակ է բնակչության թվաքանակի առցանց հաշվիչը: Սույն
կայքի տեղեկատվությունը իր հարուստ բովանդակությամբ, վերլուծական կանխատեսումներով
ու բազմաբնույթ գծապատկերներով, ոչ միայն հասրցանում է ուսուցչի տեղեկատվական բազան
այլ նաև հնարավորություն է ընձեռնում այն օգտագործել դասապրոցեսի ժամանակ: Մասնավորապես՝
8-րդ դասարանցիների հետ աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններ ու պետություններ ուսումնասիրելու
ժամանակ օգտագործվում են հենց այս տվյալները, իսկ կայքի առանձին ենթաբաժիների հղումներ
տեղ են գտնում նաև ուսումնական փաթեթներում: 9-րդ դասարանցիների հեր իրականացված «Հայաստանի
բնակչությունը» նախագծի համար սույն կայքը հանդիսացել է տվյալների
հիմնական աղբյուրը:
Չնայած էկոլոգիան տեղակատվական աղբյուրները բազմաթիվ են ու հաճախ նաև օգտագրծվում են
սոցիալական ցանցերը, սակայն կան մի քանի կայուն աղբյուրներ, որոնք արժանի են որպեսզի
մշտապես գտնվեն դասավանդողի ուշադրության կիզակետում: Այդպիս կայքերի շարքում առաձնահատուկ
կարևորություն ունի «էկոլուր» բնապահպանական,
տեղեկատվական կայքը, որտեղից կարելի է անընդհատ թարմացվող տեղեկություն ստանալ: Բացի
անընդհատ թարմացվող տեղեկությունից կայքի գլխավոր առավելություններից են վերլուծական
բաժինների առկայությունն ու նյութերի խիստ համակարգվածությունը: Սույն կայքը նախագծեր
իրականցնելու ժամանակ սովորողների համար հանդիսանում է շատ կարևոր աղբյուր, իսկ ինձ
օգնել է «Էկոլոգիա» դասընթացի «Բնապահպանությունն ու բնօգտագործումն Հայաստանում» ենթաբաժնի
նյութերը ստեղծելու ժամանակ:
Ելնելով մի մասնագիտությունից ու դասանանդվող առարկաների բնությից
շատ հաճախ տեղեկատվական բազան լրացնելու համար օգտագործում են ոչ միայն տարբեր կայքեր
այլ նաև քարտեզներ: Այդպիսի քարտեզերի ցանկից կցանկանայի առանձնացնել transparency.am կայքի Հայաստանի հանքերի թվային քարտեզը: Սույն
քարտեզում տեղադրված են Հայսատանի տարածքում օրգող և հետազոտվող հանքերը՝ մանրամասն
տեղեկատվությամբ: Այս գլխավոր քարտեզի առավելությունը ֆիլտրեր կիրառելու հնարավորությունը,
ընդ որում հնարավորություն կա այն կիրառելու և ըստ առանձին հանքատեսակների և ըստ վարչատարածքային
բաժանման: Սույն քարտեզի տեղեկատվություն պարբերաբար օգտագործվում է «Հայաստանի աշխարհագրություն»
դասընթացի ու էկոլոգիական տարբեր նախագծերի իրականացման ժամանակ:
Մեդաիագործիքների
յուրացում ու կիրառում: Այս ուղղությամբ տարվող ինքնակրթության աշխատանքները
կարելի է բաժանել երկու ուղղության, հանընդհանուր օգտագործման մեդիագործիքներ և մասնագիտական
մեդիագործիքներ:
Համընդհանուր օգտագրոծման մեդաիգործիքներին անրադառնալուց կցանակնայի միայն նշել, որ
ելնելով կրթության կազմակերպման ձևի փոփոխությունից դրանք հաջողությամբ համալրվում
են նորերով ու ամբողջական նկարագիրի վերաբերյալ դեռևս վաղ է որոշակի դատողություններ
անել: Ինչ վերաբերում է մասնագիտըական ուղղվածությունից ելնելով մեդիագործիքների օգտագործմանը՝
այստեղ առանձնահատուկ կցանկանայի շեշտել թվային քարտեզով
աշխատանքը: Սույն ծրագիրը հայտնաբեր եմ մի քանի տարի առաջ ու այն պարբերաբար
օգտագործվում է ուսումնական պրոցեսների ժամանակ: Այս ծրագրը հիմնված շարժական քարտեզ
վրա և ընդգրկում է ամբող աշխարը, բացի այդ ունի տարտեսակ քարտեզների հարուստ բազա:
Ծրագրում օգտագործվող գործիքները հնարավորություն են տալիս քարտեզի վրա ավելացնել ցանկացած
տեղեկություն (պատկերներ, նշաններ, հղումներ): Բացի ուսումանական պրոցեսում օգտագործվելուց,
այն ունի նաև գործնական կիրառություն, քանի որ հնարավորություն է տալիս չափել ցանկացած
հեռավորություն ու ցանկացած տարածքի մակերես (ճշտգրտությունը բավականին մեծ է՝ մոտ
անթերի):
Մեդաիգործիքների շարքում վերջին ժամանակներս սկսում են նաև լայնօրեն օգտագործվել ամենատարբեր
բջջային հավելվածներ, որոնց շարքում շատ կարևոր են այն հավելվածները, որոնք նպաստում
են տեղանքում կողմորշվելուն:
Մեթոդաբանական
խնդիրների լուծում: Թերևս այս ուղղությամբ տարվող աշխատանքը ևս պայմանականորեն
կարելի է բաժանել երկու մասին՝ համընդհանուր և մասնագիտական մոտեցումներ: Համընդնաուր
մոտեցուների մեջ իմ համար շատ կարևոր է նույն սովորողներին դասանադող այլ ուսուցիչների
կարծիքն ու մոտեցումները, ինչպես նաև շատ օգտակար են դասանադողների մեթոդաբանական մշակումները,
որոնք խնամքով հավաքագրված են «Դպիր» էլեկտրոնային ամսագրում:
Մասնագիտական մեթոդաբանությունը շատ հաճախ զուգացվում է տվյալ առարկային ուսումնասիրման
մեթոդաբանության հետ, որը նաև հադիսանում է տվյալ առարկայի հիմնաքարը: Այս մասով թեև
բազմաթիվ են գրական աղբյուրները՝ հիմնականում ոչ թվային, սակայն կցանկանաի առանձնացնել
իմ կողմից կատարված «Աշխարհագրական
մտքի զարգացումը հայակական միջավայրում» ուսումնասիրությանը, որտեղ անդրադարձ
է կատարվում Ղևոնդ Ալիշանի «Քաղաքական աշխարհագրություն» և «Տեղագիրք
Հայոց Մեծաց» աշխատություններին:
